ΑΚΑΝΘΟΚΥΤΤΑΡΙΚΟ ΚΑΡΚΙΝΩΜΑ SCC (Squamous Cell Carcinoma)

Είναι ο δεύτερος σε συχνότητα καρκίνος του δέρματος. Πρόκειται για  ένα διηθητικό, πρωτοπαθές κακόηθες νεόπλασμα που οφείλεται στην εξαλλαγή των κερατινοκυττάρων του δέρματος ή των βλεννογόνων. Η πιθανότητα ενός ατόμου να αναπτύξει ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα κάποια στιγμή της ζωής του εκτιμάται μεταξύ 5-15%.

ΕΝΤΟΠΙΣΗ 

Τα ακανθοκυτταρικά καρκινώματα μπορεί να εμφανιστούν σε οποιαδήποτε περιοχή του δέρματος, αλλά και των βλεννογόνων του στόματος και των γεννητικών οργάνων. Η πιο συχνή εντόπισή του είναι σε σημεία τα οποία εκτίθενται στον ήλιο όπως πχ το πρόσωπο, το κάτω χείλος, τα πτερύγια των αυτιών, το τριχωτό της κεφαλής (όταν υπάρχει απώλεια των μαλλιών), ο λαιμός, τα άνω και κάτω άκρα  και οφείλεται στη μακροχρόνια βλαπτική επίδραση της ακτινοβολίας. Περίπου το 80% των βλαβών SCC στις γυναίκες και το 90% τους άντρες εντοπίζονται στην κεφαλή, τον τράχηλο και τις άκρες χείρες. Από τους βλεννογόνους ο συχνότερα προσβαλλόμενος  είναι του κάτω χείλους.

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ SCC

Πιο επιρρεπή για ανάπτυξη ακανθοκυτταρικού καρκίνου του δέρματος είναι τα άτομα ανοικτού χρώματος με φακίδες στην παιδική ηλικία, κόκκινα ή ξανθά μαλλιά, γαλανά μάτια και πολύ ανοικτό χρώμα δέρματος που καίγεται εύκολα στον ήλιο αλλά δε μαυρίζει. Άτομα που εκτείθενται στον ήλιο λόγω επαγγέλματος (πχ οικοδόμοι, αγρότες, ναυτικοί) πολλές ώρες την ημέρα, για πολλά χρόνια, χωρίς μέτρα προφύλαξης έχουν ακόμα μεγαλύτερο κίνδυνο ανάπτυξης SCC. Η επίπτωση του SCC αυξάνεται με την ηλικία (αθροιστική επίδραση υπεριώδους ακτινοβολίας).

Εκτός από τη μακροχρόνια βλαπτική επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας, άλλοι παράγοντες που έχουν ενοχοποιηθεί για την εμφάνιση του SCC είναι η έκθεση σε άλλες μορφές ακτινοβολίας, η έκθεση  σε χημικούς παράγοντες όπως το αρσενικό, οι χρόνιες φλεγμονές, τα εγκαύματα, οι λοιμώξεις από τον HPV (ιό ανθρωπίνων θηλωμάτων), το κάπνισμα, η συχνή χρήση του τεχνητού μαυρίσματος, η ανοσοκαταστολή , καθώς και κληρονομικοί παράγοντες.

ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ

Το SCC εκδηλώνεται με μορφή ελκωμένου ογκιδίου,ως μια επίμονη, τραχειά, λεπιδώδης βλάβη που μπορεί να αιμορραγεί ή ως μια ανοικτή πληγή με επηρμένα όρια και εφελκίδες στην επιφάνεια που καλύπτουν μια επηρμένη, ρυπαρή βάση.Μπορεί να είναι ανώδυνο ή ελαφρώς επώδυνο.

Συνήθως αναπτύσσεται σε έδαφος κάποιας προϋπάρχουσας δερματικής ή βλεννογόνιας επιθηλιακής προκαρκινικής βλάβης.  Αρχικά διηθεί τοπικά τους ιστούς, διεισδύει στο δέρμα και στη συνέχεια,  σε αντίθεση με το βασικοκυτταρικό καρκίνωμα του δέρματος, μπορεί να εξαπλωθεί μέσω μεταστάσεων στους κοντινούς λεμφαδένες και ιστούς.

ΘΕΡΑΠΕΙΑ-ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ

Το ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα είναι μια μορφή επιθετικού καρκίνου του δέρματος, αφού εκτός από την τοπική διήθηση και καταστροφή του δέρματος μπορεί να δώσει και μεταστάσεις. Είναι απαραίτητη, λοιπόν, η έγκαιρη και ριζική αντιμετώπιση του συγκεκριμένου όγκου. Οι θεραπείες που προτείνονται για την αντιμετώπισή του είναι:

Χειρουργική εκτομή κατά την οποία γίνεται πλήρης αφαίρεση του όγκου στα όρια του υγιούς δέρματος και το ιστοτεμάχιο αποστέλλεται για βιοψία

–Κρυοχειρουργική με την οποία γίνεται καταστροφή του καρκινικού ιστού με υγρό άζωτο

-Εξάχνωση με fractional laser  ή ηλεκτροκαυτηρίαση

–Ακτινοθεραπεία

Τοπική εφαρμογή χημειοθεραπευτικών παραγόντων

Πρέπει να τονιστεί ιδιαίτερα ότι είναι απαραίτητη η παρακολούθηση του ασθενή με SCC και μετά τη θεραπεία του για τουλάχιστον μια πενταετία ή και δια βίου. Καλό είναι να επανεξετάζονται και να ελέγχονται ανά 6μηνο για τουλάχιστον 5 χρόνια μετά την αφαίρεση του όγκου προκειμένου να γίνει έγκαιρη εντόπιση πιθανής υποτροπής ή μετάστασης. Επίσης έρευνες αποδεικνύουν ότι ασθενείς με ακανθοκυτταρικό καρκίνο εμφανίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν και ένα δεύτερο δερματικό καρκίνο τα επόμενα χρόνια μετά τη θεραπεία του πρώτου.

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ

Το μελάνωμα φαίνεται να σχετίζεται με γενετικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες. Πιο συγκεκριμένα:

1.Η  έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία και πιο συγκεκριμένα στο υπεριώδες φάσμα  αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο εμφάνισης μελανώματος.

2.Τα σοβαρά ηλιακά εγκαύματα , ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας, θεωρούνται επίσης επιβαρυντικοί παράγοντες. Έρευνες αποδεικνύουν ότι το ιστορικό ενός σοβαρού ηλιακού εγκαύματος κατά την παιδική ηλικία διπλασιάζει τον κίνδυνο ανάπτυξης μελανώματος.

3.η έκθεση σε πηγές τεχνητού φωτός ή σε πηγές τεχνητού μαυρίσματος αυξάνει τον κίνδυνο ανάπτυξης της συγκεκριμένης κακοήθειας

4.Συγκεκριμένα φαινοτυπικά χαρακτηριστικά σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο για την εμφάνιση μελανώματος : ανοικτό χρώμα δέρματος με ή χωρίς φακίδες, γαλανά ή πράσινα μάτια και κόκκινα ή ξανθά μαλλιά.

5.Ο μεγάλος αριθμός μελανοκυτταρικών σπίλων, η ύπαρξη δυσπλαστικών καθώς και μεγάλων σε μέγεθος συγγενών σπίλων.

6.Από το ιστορικό σημαντικό ρόλο παίζει η ύπαρξη προγενέστερου μελανώματος, αλλά και το οικογενειακό ιστορικό μελανώματος: η ύπαρξη δηλαδή ενός συγγενή ά βαθμού που έχει προσβληθεί από τη νόσο φαίνεται να διπλασιάζει τον κίνδυνο ανάπτυξης μελανώματος.

7.κληρονομικές  μεταλλάξεις σε συγκεκριμένα γονίδια

8. σπάνια κληρονομικά νοσήματα σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του δέρματος

ΤΥΠΟΙ ΜΕΛΑΝΩΜΑΤΟΣ

1.Επιφανειακώς επεκτεινόμενο μελάνωμα

2.Οζώδες μελάνωμα

3.Μελάνωμα τύπου κακοήθους φακής

4.Μελάνωμα των άκρων

ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ

1. Επιφανειακώς επεκτεινόμενο μελάνωμα

Είναι ο συχνότερος τύπος κακοήθους μελανώματος. Συνήθως αναπτύσσεται σε έδαφος προϋπάρχοντος σπίλου, παρατηρείται  δηλαδή αλλαγή στο μέγεθος, σχήμα ή χρώμα μιας ελιάς. Κάποιες φορές το μελάνωμα εμφανίζεται σα μια νέα  σκουρόχρωμη βλάβη, η οποία μεταβάλλεται αργά κατά τη διάρκεια μηνών ή ετών. Διαγιγνώσκεται συχνότερα κατά τη 4^η-5^η δεκαετία της ζωής. Στους άντρες εντοπίζεται συχνότερα στη ράχη, ενώ στις γυναίκες στις κνήμες και στους βραχίονες.

2. Οζώδες μελάνωμα

Αποτελεί το δεύτερο συχνότερο τύπο μελανώματος , ενώ η μέση ηλικία διάγνωσης είναι η 6^η δεκαετία της ζωής. Πρόκειται για ογκίδιο χρώματος μελανού, καφέ ή καφέρυθρου χωρίς ιδιαίτερα ανώμαλο περίγραμμα. Συνήθως εμφανίζεται σε υγιές δέρμα , όχι δηλαδή σε σπίλο που προϋπήρχε.

3. Μελάνωμα τύπου κακοήθους φακής

Ο τύπος αυτός προσβάλλει κυρίως άτομα προχωρημένης ηλικίας, 70-80 ετών. Η βλάβη εντοπίζεται σε φωτοεκτεθειμένες περιοχές όπως αυτή του προσώπου και συγκεκριμένα στις παρειές, στη μύτη, στο τριχωτό της κεφαλής και στα αυτιά. Αρχικά εμφανίζεται ως μια μελαγχρωματική βλάβη με δαντελωτά όρια και χαρακτηριστικά στίγματα διαφόρων αποχρώσεων στην επιφάνειά της. Η  επέκταση της βλάβης γίνεται με αργούς ρυθμούς.

4. Μελάνωμα των άκρων

Το μελάνωμα των άκρων περιλαμβάνει το υπονύχιο μελάνωμα και το μελάνωμα των παλαμών και πελμάτων. Προσβάλλει περισσότερο άτομα προχωρημένης ηλικίας. Το μελάνωμα των παλαμών / πελμάτων εμφανίζεται συνήθως ως μια επίπεδη κηλίδα η οποία εντοπίζεται στις παλάμες, στα πέλματα ή στα δάκτυλα και η οποία επεκτείνεται ασύμμετρα. Το υπονύχιο μελάνωμα εντοπίζεται συχνότερα στο μεγάλο δάκτυλο του ποδιού ή στον αντίχειρα. Εμφανίζεται συνήθως με τη μορφή μιας επιμήκους μελαγχρωματικής ζώνης.

Εκτός από αυτούς τους κύριους τύπους μελανώματος υπάρχουν και κάποιες λιγότερο συχνές μορφές όπως το μελάνωμα των βλεννογόνων , το δεσμοπλαστικό και το αμελανωτικό.

ΔΙΑΓΝΩΣΗ

Ο μνημονικός κανόνας που ακολουθούμε στην κλινική διάγνωση του μελανώματος είναι το ABCDE. Το γράμμα Α υποδηλώνει την ασυμμετρία (asymmetry), το Β τα ανώμαλα όρια (border), το C την πολυχρωμία (colour), το D τη διάμετρο και το Ε υποδηλώνει την αλλαγή-εξέλιξη (elevation). Βασιζόμενοι σε αυτά τα μορφολογικά  κριτήρια γίνεται η διάκριση μιας ύποπτης  βλάβης. Με την κλινική εξέταση και τη δερματοσκόπηση γίνεται έλεγχος των σπίλων και αναγνώριση των ύποπτων βλαβών.  Επειδή το μελάνωμα είναι ένας κακοήθης όγκος που αναπτύσσεται γρήγορα και μπορεί να δώσει μεταστάσεις έχει μεγάλη σημασία η έγκαιρη διάγνωση από το δερματολόγο. Όσο πιο έγκαιρα διαγιγνώσκεται τόσο πιθανότερη είναι η πλήρης ίαση. Η βιοψία είναι αυτή που θα θέσει την οριστική διάγνωση. Ο όγκος αφαιρείται και εξετάζεται από τον παθολογοανατόμο. Το επόμενο βήμα είναι να καθοριστεί η έκταση και το στάδιο του όγκου καθώς και η πιθανή ύπαρξη μεταστάσεων. Όταν καθοριστεί το στάδιο τότε σχεδιάζεται ανάλογα και η θεραπεία λαμβάνοντας υπόψιν την ηλικία και τη γενική υγεία του ασθενή πάντα σε συνεργασία με ογκολόγο.

ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ

Η συχνότητα και το διάστημα παρακολούθησης  των ασθενών με μελάνωμα καθορίζεται από τα χαρακτηριστικά του πρωτοπαθούς όγκου. Τα 5 πρώτα χρόνια από τη χειρουργική αφαίρεση είναι τα σημαντικότερα καθώς το 90% των υποτροπών ή των μεταστάσεων εμφανίζονται σε αυτό το διάστημα. Ωστόσο η καθυστερημένη εμφάνιση μεταστάσεων, μετά δηλαδή από 5 χρόνια είναι πιθανή γι αυτό η παρακολούθηση των ασθενών πρέπει να συνεχίζεται και μετά το χρονικό διάστημα των 5 πρώτων ετών. Η κλινική  εξέταση και η δερματοσκόπηση  είναι συνήθως επαρκής, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις χρειάζεται και συμπληρωματικός απεικονιστικός έλεγχος.

Προληπτικός έλεγχος (skin cancer screening)

Όλος ο πληθυσμός και ιδιαίτερα οι ομάδες υψηλού κινδύνου πρέπει τουλάχιστον μια φορά τον χρόνο να εξετάζονται ολοσωματικά με δερματοσκόπηση. Ομάδες υψηλού κινδύνου θεωρούνται όσοι έχουν ατομικό ή οικογενειακό ιστορικό καρκίνου δέρματος, όσοι έχουν πολλές ελιές και κυρίως δυσπλαστικούς σπίλους, όσοι έχουν πολύ ανοικτό δέρμα καθώς και μεταμοσχευμένοι-ανοσοκατεσταλμένοι.